Devet godina po priključenju Istočnog Timora na internet, teškoće se ne ogledaju samo u fizičkom pristupu tehnologiji, već i u pristupu resursima koji bi povećali učešće “digitalnih građana”. Zemlja ima ograničen pristup informacionim i komunikacionim tehnologijama (ICT) i nema dovoljno stučnjaka u tom polju.

Istočni Timor je dugo bio pod okupacijom i morao je tragično da se bori za nezavisnost. Nasilje koje je usledilo posle referenduma je opustošilo socijalnu i telekomunikacinu infrastrukturu. Kada je zemlja postala prva nova nacija 21. veka, nije imala skoro nikakve tehnološke uslove.

U kratkim crtama,

prvi kompjuter smo dobili tek ranih 1990-ih godina.

Tokom 1997. godine, pre sticanja nezavistosti, domen .tp je registrovan od strane Conect-Ireland, kao gest podrške prognanim liderima Istočnog Timora, episkopu Carlos Ximenes Belo i José Ramos-Horta, dobitnicima Nobelove nagrade za mir 1996. godine. Martin Maguire, direktor Connect-a, dao je sledeću izjavu 1999. godine posle napada na kompaniju, verovatno od strane hakera iz Indonezije:

Primetili smo je da domen za Istočni Timor slobodan i pretpostavili da Indonezija ne želi da ga registruje iz političkih razloga. Pokrenuli smo pitanje registracije i Kampanja za Istočni Timor (East Timor Campaign) se složila, pa smo za stavnovnike Istočnog Timora postavili platformu za prvu virtuelnu državu na internetu.

U saradnji sa kompanijom Telstra iz Australije,

UNDP je uspostavio prvu internet konekciju 2. februara 2000. godine.

To je bilo pre tačno devet godina. Iako najsiromašnija zemlja u Aziji, sa više of 40% nepismenog i nezaposlenog stanovništva i veoma nestabilnom političkom scenom, čini se da je sektor telekomunikacija ipak vitalni činilac u rekonstrukciji Istočnog Timora.

Vlada Istočnog Timora je 2003. godine osnovala Timor Telecom (TT), koji treba da opsluži sve komunikacione potrebe, u saradnji sa Portugal Telecom-om (koji poseduje 50.1% TT-a). Osim pružanja usluga svim stanovnicima, kroz monopol koji će trajati najmanje do 2017. godine, TT je takođe odgovoran za rekonstrukciju infrastrukture za prenos glasa i podataka, kao i za pružanje internet usluga.

Do 2004. godine, broj državnih kompjutera je procenjivan na oko 1000, od kojih je samo 70 bilo povezano na internet.

Korišćenje interneta je retka pojava, sporo je i skupo, što znači da usluge kao što su e-commerce, pa čak i blogovi, jednostavno ne postoje. U zemlji u kojoj ljudi žive na manje od 2 američka dolara dnevno, cena za 15 minuta surfovanja internetom dostižu i 0.50 američkih dolara. Čak je i na Nacionalnom Univerzitetu Istočnog Timora (National University of East Timor) ograničena upotreba interneta, jer 40 kompjutera deli konekciju od 256kbps i za to plaćaju oko 3000 američkih dolara mesečno.

A ligação é muito lenta pelo que fica muito caro qualquer consulta na internet. [pt]

Luis Ramos, bivši portugalski nastavnik informatike na Nacionalnom Univerzitetu je 2007. izjavio [pt]:

Alguém me disse que o governo de Timor Leste tem no total 13Mbps de largura de banda para acesso ao backbone internacional, isto é, a ligação de todo o país à internet é de 13Mbps. Ora, destes 13Mbps: 6Mbps são reservados ao governo e os outros 7 para uso geral, isto é: toda a gente em Timor. Quanto é que se consegue ter numa casa Portuguesa? 4Mbps? Como tenho andado a ensinar aos meus alunos de redes, 13Mbps são pouco mais que 13300 kbps. Na universidade temos uma rede local com cerca de 40 computadores que partilham uma ligação de internet de 256kbps.
No bairro temos uma ligação à internet de 64kbps que é partilhada por todos os professores.
Ora vamos lá falar de Quality of Service (QoS). O QoS é um serviço que ajuda a garantir que todos os utilizadores tenham a largura de banda que subscreveram. Em Timor não deve haver isso. Lembram-se dos modems que se usavam em Portugal há uns anos? Esses modems tinham velocidades de 33kbps e depois de 56kbps, aqui temos um de 64kbps. Como não há QoS (suponho), esta ligação aqui em Timor é mais lenta que esses modems em Portugal. 13Mbps dá para 200 ligações de 64, e 5 eu já as conheço.

gmail.com ao meio-dia: 30 segundos para poder por a password.

google.com? 10 segundos para carregar!

Sa jedne strane potreban je veliki napor za rekonstrukciju telekomunikacione infrastrukture, a sa druge strane, poznate je da Timor Telecom ima visoke prihode, kao što Hilario Nolasco [tet], radnik u Timor Telecom-u, priča:

Hau mak kiik liu compara ho trabalhador tomak TT nian iha tinan 2007 no 2008, colega balun bolu hau putu, balun dehan hau labarik maibe ida nee la iha diferencia iha servicu laran, hau gosta servico iha TT tamba iha ambiente nebe diak excepto valorizacao ba hau nia servico quando compara ho rendimento empresa nian ………..iha exploracao nebe bot la halimar!.

Isti bloger, komentarišući Facebook snimak Tempo Semanal Vox Pop Videos [tet], gde jedna žena odgovara na pitanje “Timor Telekom, dobar ili loš?”, stavlja akcenat na potrebu izbalansiranog pogleda na rekonstrukciju telekomunikacione infrastrukture u zemlji:

Ne'e Maluk Timor oan sira temke akompanha mos prosesu dezemvolvimento iha mos rai seluk para ita Timor Ne'e Lebele Ketingalan Imformasi…Labele Hare deit Parte ida maibe temke hare mos parte seluk….Obrigado…

Ipak, ima propagande koja ismeva monopol TT-a, kao što je video “Timor Telecom you're a joke”, koji je na YouTube postavio kmfw72, iz koga su uzete slike koje ilustruju ovaj članak.

Jeremy Wagstaff izražava žaljenje zbog digitalne blokade koja je nastala u Istočnom Timoru tokom krize 2006. godine. Tada su se na samo jedanom timorskom sajtu mogle naći informacije o pobuni, Suara Timor Lorosae (sajt koji je do skoro bio nekativan), prethodno najbolji izvor vesti u zemlji. Bilo je i značajnih timorskih pogleda izrečenih tokom specijalne istrage UN-a o krizi. Ovaj izveštaj je postavljen na Zahoo grupu o Istočnom Timoru.

Ne mogu da pronađem ni jedan saj iz Istočnog Timora koji ima bilo kakve informacije o ovoj pobuni, najitnijem događaju u skorašnoj istoriji ove zemlje. OK, nema mnogo stavnika Timora koji imaju pristup internetu, ali ovo je vitalna veza sa spoljnim svetom, šansa da obaveste državnike, prognane i sve zainetesovane o tome šta se dešava tamo. Sada, u sred strašnog nasilja i poniženja usled zahtevanja strane vojen intervencije, ponovo od domaćih medija ne dolaze nikakve informacije dp najvažnijeg svetskog medija.

Iako je broj korisnika interneta 2006. godine procenjen na oko 1200, broj sajtova koje održavaju stanovnici Timora, na Tetum jeziku, se povećao. Neki od najvažnijih su Tetum Wikipedia i neki sajtovi sa vestima kao što su Tempo Semanal i Kla'ak Semanal. Devet godina od prve konekcije, 2. februara 2009. godine, dostupne su samo analogne dial-up veze i postoji 285 internet hostova.

U sledećem članku u seriji, upoznaćete Jen Hughes, osnivača Suai Media Space – socijalnog medija projekta koji povezuje ljudge Suaija sa svetom, čiji san je: “da se glasovi mladih Suaija čuju po celom svetu”. Australijska autorka dokumentaraca će opisati svoja iskustva u pokušaju donošenja tehnologije u Suai, u južnom delu Timora.